TO AUTHENTICITY… AND BEYOND!

Het woord authenticiteit duikt vandaag opvallend vaak op. In de krant of andere media, in verschillende vormen van discours, en niet in het minst tijdens gesprekken over kunst en kunstenaars. Wat niet altijd duidelijk is, is wat het begrip precies betekent. ‘Authentiek zijn’ lijkt een nogal veralgemenende waarde of een kwaliteitsoordeel. Wat authentiek is, zo klinkt het, is vooral een stap voor op de rest: origineel, puur, echt.

In de 18e eeuw keerde de filosoof Jean-Jacques Rousseau de door de mens gecreëerde samenleving de rug toe en trok de natuur in om zichzelf te vinden. Tegenover de rationeel geordende maatschappij die het individu in een normatief keurslijf stak, idealiseerde hij de sublieme natuur. Het overweldigende en ongerepte dat Rousseau daar aantrof, wees hem de weg naar een ongerepte origine in de mens. Die nieuwe weg van het authentieke zelf werd de leidraad voor de moderne mens in de eeuwen die volgden.
Maar terwijl Rousseaus zelfbevrijding voortkwam uit rebellie en emancipatie, heeft de zoektocht naar het ware zelf zich vandaag vastgereden in een obsessie voor het individu. Terwijl Rousseau buiten de samenleving op zoek ging naar innerlijke transformatie, is authenticiteit nu een imperatief van het systeem, gevoed door sociale media en politiek. Authentiek zijn wordt steeds meer een kwestie van uiterlijk vertoon en profilering.
Ook de markt speelt hier handig op in: in de neoliberale samenleving is een authentieke levensstijl een kwestie van keuzes die je maakt als consument. En het werkt zeer goed: artisanale producten lijken net iets smakelijker, ongerepte vakantieoorden net iets aanlokkelijker, traditionele gebruiken net iets zingevender, reality-tv net iets spannender, participatieve kunstprojecten net iets waarachtiger.
Maar wat betekent zelfbevrijding als we ons zo moeiteloos laten verleiden door wat de markt ons aanprijst? Wat betekent originaliteit als we in bosjes dezelfde authentieke producten kopen en dezelfde authentieke levensstijl najagen? In de drang om onszelf te zijn, riskeren we steeds meer op elkaar te lijken. Als dat het resultaat is, wat denken we dan aan te treffen met dit streven naar ‘echt’ of ‘origineel’? Wanneer slaat het verlangen naar authenticiteit om in collectieve nostalgie, behoudzucht of fundamentalisme? En is dit verlangen sowieso geen gigantische paradox in een digitaal tijdperk waarin we klikken en swipen van de ene naar de andere artificiële, gereproduceerde werkelijkheid?

In de groeiende kritiek op het westerse, moderne denken gaan steeds meer stemmen op om historische en filosofische constructies te herbekijken. Ze nodigen uit om denkpatronen en narratieven te ‘ont-leren’ en open te staan voor wat er dan verschijnt. Ook hierin laat zich een verlangen naar ‘echtheid’ ontwaren in een tijd waarin de werkelijkheid vaak niet meer (opr)echt aanvoelt. Samen met kunstenaars en denkers zoomen we in op dit verlangen. Waar kan de zoektocht naar waarheid en oorsprong ons brengen, als we bereid zijn te kijken voorbij authenticiteit?

Image: Josh, from the series Will They Sing Like Raindrops or Leave Me Thirsty © Max Pinckers.
The series was commissioned by EUROPALIA for the Indomania exhibition at BOZAR.