MMM in gesprek met De Keersmaeker, Franco & Le Van Ho

Neergeschreven door Floor Keersmaekers  

Vier weken lang kregen de dansers Zeitung aangeleerd, de orginele creatie van Anne Teresa De Keersmaeker en Alain Franco. Nu beginnen ze te werken met Louis Nam Le Van Ho, die zijn eigen choreografie zal maken als tweede deel van de nieuwe productie. Daarna volgt nog een derde fase, waarin wordt gezocht naar de manier waarop beide schrifturen zich tot elkaar verhouden, en in een vierde fase wordt ten slotte het oorspronkelijke materiaal effectief herwerkt. Een gesprek op het moment dat, in de woorden van Alain Franco, het creatieve proces zich aan het begin van het midden bevindt...

Na Zeitung en Re:Zeitung werken jullie voor de derde keer met hetzelfde materiaal, dezelfde concepten en dezelfde vragen. Ligt de focus momenteel op het bewerken van het Rosasrepertoire, of is het eerder het materiaal zelf dat om een bewerking vroeg?

ANNE TERESA DE KEERSMAEKER: Er zijn verschillende benaderingen. Na de originele schriftuur van oudere stukken te hebben “gerestaureerd”, denk aan Rain en Rosas danst Rosas, of volledig te hebben herschreven, zoals Verklärte Nacht en A Love Supreme, wou ik nu mijn schriftuur confronteren met die van een andere choreograaf door hem carte blanche te geven om ermee aan de slag te gaan. Er zijn stukken die ik niet wens te hernemen, andere wil ik niet uit handen geven, maar sommige stukken lenen zich bijzonder tot verdere variatie en transformatie. Zeitung, denk ik, behoort tot die laatste categorie. Zeitung werd gemaakt op een scharniermoment: het was de eerste creatie na onze residentie bij de Munt en na mijn werk met Ann Veronica Janssens, en de “less is more”- esthetiek die zij met zich meebracht. Er rezen vragen over de aard van de verhouding tussen dans en muziek, over de identiteit van beweging, de relatie tussen improvisatie en compositie, de manier waarop beweging ontstaat in het lichaam … Ik kreeg veel affiniteit met Alain en met zijn reflecties over de tijd vanuit de muziek van Bach – een componist naar wie ik voortdurend terugkeer.

ALAIN FRANCO: Ik ben het idee dat de artistieke arbeid continuïteit inhoudt zeer genegen: een kunstwerk interesseert me in zoverre het kan worden voortgezet, in zoverre het blijft evolueren. Net zoals het denkproces, komt er nooit een einde aan kunstwerken, ze blijven "voortwerken" ad infinitum... In de literatuur spreekt men van intertekstualiteit. Ik hou van het idee dat de lectuur van bestaande teksten steeds opnieuw vrucht kan blijven dragen, in plaats van die teksten te herschrijven, zoals gebeurt in de hermeneutiek.

LOUIS NAM LE VAN HO: Helemaal akkoord. Choreografie, of dans, is geen tastbaar “ding”, aangezien het steeds verandert, en die transformatie is eigen aan de dans van zodra anderen ermee aan de slag gaan. In het geval van Zeitigung ligt die continuïteit in de kern van het werk zelf. De vragen die Anne Teresa aanhaalde, blijven relevant, en er zijn een oneindig aantal antwoorden mogelijk. Het werk eindigt nooit, elke herneming opent nieuwe betekenislagen.

Maakt jouw bewerking, Louis Nam Le Van Ho, zich dan de esthetische vragen van Anne Teresa eigen?

AF: Mag ik aanstippen dat Anne Teresa Louis Nam niet uitnodigde om een ‘avatar’ van haar werk te maken. Het was een duidelijke overdracht, met de bedoeling iets nieuws te creëren. Binnen de choreografische traditie is dat een interessant gegeven: het is geen kwestie om het origineel te kopiëren, maar om het materiaal te herdenken vanuit het perspectief van de esthetische erfenis (in plaats van een lichamelijke erfenis). Als ik het goed voorheb, gaf Anne Teresa je niet de bewegingen, maar wel het materiaal.

LNLVH: Precies. De vragen waarmee ik word geconfronteerd liggen aan de grond van de originele choreografie, maar wat ik met Zeitigung wil bereiken is veel meer een wrijving tussen twee schrifturen. Ik reageer op fragmenten die Anne Teresa gemaakt heeft, en wil tegelijk de nadruk leggen op de co-existentie van twee schrifturen, op de bruggen die beide verbinden en de verschillen die tussen beide bestaan. Centraal staat de vraag wat choreografie eigenlijk is, en hoe je je eigen schriftuur kunt onderscheiden van die van iemand anders.

Ik vroeg mij af, Anne Teresa, of de samenwerking met Deborah Hay tijdens de creatie van Zeitung je ertoe bracht om ook bij de herwerking van het stuk een ander te betrekken?

ATDK: De samenwerking met Deborah Hay verplichtte me tot een volledig tegengestelde werkwijze dan ik gewoon was. Ik ontwikkelde strategieën tussen muziek en dans, organiseerde de tijd, hield ervan vorm te geven en te plannen, probeerde als in een laboratorium parameters te distilleren die de flow bevorderen, de leesbaarheid vergroten, het individu op het collectief afstemmen… Deborah’s referentiepunten stonden daar diametraal tegenover. Ik zoek naar de regels van de formaliteit, en naar een abstractie die voorbijgaat aan de individuele perceptie. Voor Deborah is alles mogelijk, maar zij beschouwt de individuele perceptie als het ultieme referentiepunt. Een interessante belevenis die voor mij deuren heeft geopend en een bevrijdend effect had op de dansers-performers. Ook deze keer zal werken met Louis Nam onvermijdelijk betekenen dat ik mezelf in vraag zal stellen en aspecten kan creëren waarvoor ik aanvankelijk niet was uitgerust.

Louis Nam, vertrek jij voor Zeitigung ook van de dialoog tussen improvisatie en vooraf geschreven choreografie, zoals Anne Teresa dat deed voor Zeitung?

LNLVH: Tot dusver nog niet, maar het is wel iets waarmee ik binnenkort wil beginnen. Tijdens de eerste vier weken, waarin ons de choreografie van Zeitung werd aangeleerd, besefte ik dat improvisatie iets is wat je kunt onderhouden en volhouden gedurende het werkproces. Voor de muziek hebben Alain en ik diverse partituren herbekeken, en botsten we op het vierde deel van Brahms’ Vierde Symfonie, dat ik heb uitgekozen om het nieuwe stuk choreografie op te schrijven. Aangezien het gaat om een groot muziekstuk, wilde ik beginnen met vaststaande bewegingen. Op die manier leer je op een stabielere basis met elkaar werken en kan ik de dansers leren kennen: hoe ze bewegen en welke keuzes ze maken.

Ik neem aan dat nieuwe muziek ook betekent dat de muzikale dramaturgie herdacht moet worden?

AF: Voor Anne Teresa en mij was het een cruciaal element dat Zeitung een grote boog maakte over de 19de eeuw heen, om die eeuw als het ware te verhullen, de vraag naar de romantiek te vermijden – een erg interessante vraag, maar een waarmee zelden wordt gewerkt in de hedendaagse dans. In Zeitigung gaat die boog naar beneden midden in het veld dat hij voordien overbrugde: we wagen ons aan een stukje “Brahms” en mogelijks worden er nog andere romantische stukken toegevoegd.

ATDK: Zeitung sloeg inderdaad de 19de eeuw resoluut over. Sterker, ik werkte, met uitzondering van Verklärte Nacht, nooit met romantische muziek. Maar lange gesprekken met Alain brachten mij tot de conclusie dat als ik dat ooit wel zou doen, Brahms bovenaan de lijst zou staan!

In tegenstelling tot Zeitung en Re:Zeitung werken jullie in deze voorstelling niet met opgenomen muziek, enkel met live uitgevoerde pianomuziek...

AF: Ik speel inderdaad alles op de piano, zelfs de orkestrale stukken waarvan ik zelf een pianoversie maak. Ik zei het al: het gaat niet alleen over het werk, maar vooral over de studie ervan. Niet alleen zomaar een kunstwerk aanvaarden maar er ook iets mee maken. Je legt je erop toe.

De cast van deze re-creatie bestaat bijna uitsluitend uit jonge afgestudeerden van PARTS.

ATDK: Het klopt dat het grootste deel van de cast in de klas van Louis Nam zat aan PARTS, dus delen ze de intense ervaring van drie jaar samenwerking. Die collectieve bagage was belangrijk voor mij.

LNLVH: Wanneer je hen bijvoorbeeld vraagt om hun eigen bewegingsreeks te maken, is het gemakkelijker een coherente eenheid te bereiken. Iedereen deelt een gemeenschappelijke basis waardoor de dialoog ook zinvol is.

AF: Voor mij persoonlijk gaat een werksituatie nooit alleen over de mensen. Op de een of andere manier is het altijd iets dat gedefinieerd wordt op die momenten waarop je het niet verwacht. Er wordt plots een bepaalde richting genomen, maar dat kan je niet controleren. Het kost veel tijd om dat proces te analyseren: in welke mate alle deelnemers daartoe bijdragen, of in welke mate ze zich laten inschakelen in een groot idee.

ATDK: Nu we het hebben over werkstructuren en studenten dans, wil ik eraan toevoegen dat ik me als directeur van PARTS bewust ben van het feit dat het voor jonge choreografen en dansers vandaag de dag niet eenvoudig is om de juiste werkomstandigheden te vinden. Ze moeten met hun werk hun weg vinden in een overwegend moeilijke condities. Werken met Louis Nam was voor mij dus een manier om daar iets mee te doen.

LNLVH: Toen Anne Teresa mij uitnodigde voor een nieuwe versie van Zeitung, kende ik de meeste betrokken dansers al van de school. De werkomstandigheden waren dus uitzonderlijk goed. Maar ik vond de uitnodiging vooral een buitengewoon gebaar... in elk geval een aanbod dat je niet kunt weigeren.