Van seksuele utopie naar pornokapitalisme

De economie van het verlangen

In The Red Pieces onderzoekt choreografe Mette Ingvartsen hoe de technologie, politiek en farma-industrie onze seksuele identiteit ingrijpend hebben veranderd. Van de anticonceptiepil tot geile avatars: hoe vrij zijn onze verlangens nog?  –  CHARLOTTE DE SOMVIELE

Japan is in de ban van het celibaatssyndroom, kopte CNN onlangs. Meer dan de helft van de Japanse millennials blijkt nog maagd. Hoewel mannen op de sociale ladder steeds vaker worden ingehaald door ambitieuze vrouwen en zij liever carrière maken dan kinderen opvoeden, blijft de overheid hardnekkig anachronistische familiewaarden promoten. Dan maar geen seks, lijkt de Japanse bevolking te denken. Ook de alomtegenwoordigheid van virtual reality games zorgt ervoor dat de millennials geen heil meer zien in een relatie. Volgens relatietherapeut Ai Aoyama gaat het zelfs zo ver dat dat sommige mannen niet eens meer opgewonden geraken als ze een sexy vrouw zien op straat. Wel van een avatar in een videogame die ze volledig naar hun smaak kunnen modelleren.

Softporno

Seks blijven we graag beschouwen als één van onze meest persoonlijke expressies. De crisis in Japan maakt echter duidelijk hoezeer onze verlangens worden gestuurd door maatschappelijke en economische normen én door de technologische revolutie. Dat is ook precies wat de Deense choreografe Mette Ingvartsen onderzoekt in haar performances

69 Positions en 7 Pleasures die ze deze week herneemt in het Kaaitheater. Verwacht geen softporno, wel een straffe analyse van seks als sociaal fenomeen in een maatschappij waarin wat in de slaapkamer gebeurt steeds vaker op een billboard verschijnt.

‘The Red Pieces vertrekt vanuit de idee dat onze intieme leefwereld en de publieke sfeer steeds meer naar elkaar toegegroeid zijn,’ vertelt Ingvartsen. ‘We gooien persoonlijke informatie te grabbel op sociale media, surveillance-technologie volgt ons overal en ons surfgedrag wordt stiekem geanalyseerd door bedrijven voor commercieel gewin. We leven in een cultuur van self exposure. Hoe verandert dat onze beleving van een privékwestie zoals seks?'

In 69 Positions - een voorstelling die het midden houdt tussen een lecture-performance en een tentoonstellingsbezoek - duikt Ingvartsen in de performancegeschiedenis. Aan de hand van foto’s, films, boeken en beweging brengt ze de performancekunst van de jaren zestig, waarin performers vaak naakt de straat op gingen, terug tot leven. Tegen de achtergrond van de seksuele revolutie en de tweede feministische golf, was kunstenares Carolee Schneemann één van de eersten om haar lichaam in te zetten als kunst. Ingvartsen schreef haar een brief, met de vraag om haar iconische performance Meat Joy uit 1964 te hernemen.

Acht performers besmeuren er elkaar met rauwe kip, vis, verf en papier. Schneemann wou het verleden echter laten rusten. Bovendien was het stuk een expliciete commentaar op de Vietnamoorlog. ‘In de jaren zestig was er een direct verband tussen kunst en protest tegen kernwapens, kapitalisme en sociale ongelijkheid,' zegt Ingvartsen. ‘Het dode vlees in Meat Joy was een kritische verwijzing naar de vele oorlogsslachtoffers. Iemand zoals Yayoi Kusama, waarvan ik ook een performance re-enact, protesteerde dan weer naakt op Wall Street.

Nu seks big business is geworden en elk taboe erop is verdwenen, is de politieke kracht ervan sterk veranderd. Na de bevrijdingsbeweging, is seksualiteit doorgestroomd tot in alle domeinen van onze samenleving. Tv, internet en reclame zijn hypergeseksualiseerd. Misschien zijn we zelfs zo verslaafd aan nieuwsflashes omdat ze op een orgasme lijken. Ze eisen explosief onze aandacht op om even snel weer uit te doven. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het kapitalisme werkt zoals porno. Reclame windt ons op, we bereiken een hoogtepunt als we een product consumeren, daarna volgt de frustratie waarop de cyclus zich herhaalt.’

Hormoontherapie

Onze seksuele identiteit beleven we dan ook niet ‘vrij’. Ook niet als we de deur van de slaapkamer dichttrekken, meent Ingvartsen. ‘Onze lichamen worden gecontroleerd, zelfs tot op een moleculair niveau.’ Het is een gedachte die de choreografe haalt uit Testo Junkie. Sex, Drugs, and Biopolitics in the Pharmacopornographic Era van transgender activist Paul Preciado. In dat boek beschrijft Preciado de transitie die hij/zij doormaakte tijdens een testosteronkuur.  ‘De farmaceutische industrie heeft een enorme invloed op hoe wij begeren. Viagra verandert onze hele hormoonhuishouding en libido. We denken dat de pil ons de vrijheid geeft om te neuken wanneer we willen, maar dat gebeurt nog steeds binnen een kader dat seks als een middel tot voortplanting ziet. Maar je kan evengoed denken aan baby’s die zonder duidelijk geslacht geboren worden. In vrijwel elk Europees land, met Duitsland als recente uitzondering, moeten ouders van de overheid meteen beslissen of ze hun kind via een hormoontherapie laten opgroeien tot een jongen of meisje. Als je geen gender “bekent”, heb je geen bestaansrecht in dit systeem. Op die manier worden onze kwetsbare lichamen voortdurend gemanipuleerd door politieke keuzes en commerciële belangen, ook al is die macht steeds minder aanwijsbaar.’

Object-orgie

Het zijn die impliciete normen en waarden die Ingvartsen in 7 Pleasures, het tweede deel van haar cyclus, probeert te doorbreken door andere manieren van samenzijn te verbeelden die niet geënt zijn op seks als reproductie of een liefdevolle uitwisseling tussen twee mensen. In een eerste fase krioelen twaalf poedelnaakte performers als een eenvormig, anoniem organisme over de scène. Dan weer brengen ze zichzelf in extase door onophoudelijk te vibreren of ze geven zich over aan een pompende object-orgie. Het is een adembenemende voorstelling, op het ritme van een stomende vrijpartij, maar ook één waarin schrikwekkend weinig tederheid of direct, menselijk contact terug te vinden is. De performers neuken liever met een tafelpoot of kamerplant dan met elkaar. Bovendien blijven de klassieke g-spots buiten schot, wel worden knieholten en oksels onderzocht op hun erotisch plezier.

Wat lijkt op een nachtmerrie over teloorgegane intimiteit in een hoogtechnologisch tijdperk, waarin de mens zich steeds vaker wendt tot sex bots en 3D-geprint speelgoed dat op afstand kan worden bediend, is het dat niet perse voor Ingvartsen. ‘Ik wil geen moreel standpunt innemen. Dit stuk is een speculatie, een experiment. Het gezin blijft onderhuids de hoeksteen van onze samenleving. Wat betekent het als je tegenover dat familiemodel met 12 mensen een orgie beleeft op de scène? In onze wereld worden objecten in reclame sterk geseksualiseerd, denk bijvoorbeeld aan hoe Apple uitpakt met tactiele computers. De technologie maakt verlengstukken voor onze lichamen. Wat als we dat tot in het extreme doordenken? Als we ons inbeelden dat objecten gevoelens hebben waarmee we kunnen interageren? Hoe kunnen we de relatie tussen onze lichamen en de omgeving herdenken?'

Moderne generatie

In Japan is dat laatste alvast werkelijkheid geworden. Het stadje Atami, voorheen populair bij pasgehuwden, heeft zich met succes ontpopt tot een vakantiebestemming voor mannen en hun virtuele liefjes van de dating-simulatie-game LovePlus+. De mannen zijn echt, de meisjes digitale cartoons, maar er wordt met plezier een tweepersoonskamer geboekt om de ervaring levensecht te maken. Knuffelen met je smartphone? ’Atami is altijd al een oord voor romantische zielen geweest. Nu is dat romantiek op maat van een moderne generatie,’ verklaarde de burgemeester van Atami.

Als er iets is wat Ingvartsen aantoont in The Red Pieces, is het inderdaad dat: hoe we liefhebben is niet tijdloos, noch universeel, maar een politieke en sociale constructie. ‘Er heerst nog steeds een dominante visie op wat seks moet zijn, wie zijn seksuele identiteit mag uitdrukken en hoe. Seksuele minderheden zijn daar de dupe van. De transgender-gemeenschap moet nog steeds strijden voor erkenning en gelijke sociale rechten. Aan de ene kant is het interessant om na te denken hoe we onze seksuele normen kunnen verruimen, aan de andere kant is het belangrijk dat we onze privacy beschermen. We kunnen ons nooit volledig ontdoen van machtsstructuren, maar het theater kan wel een ruimte zijn om ermee te experimenteren.’