Protect me from what I want

— Jenny Holzer

De voorbije twee seizoenen hebben we met RE:THINK en RE:MAKE twee maal een politiek-filosofische draad door onze programmering gevlochten. In beide reeksen probeerden we als kunstenhuis via lezingen én voorstellingen vragen te stellen bij de doorgedreven depolitisering van de samenleving. ‘There is no alternative!’ – de uitroep waarmee Margaret Thatcher in de jaren tachtig de depolitisering op gang trok – is uitgegroeid tot dé slogan van het neoliberale regime. Hun eeuwwisselingsversie van het kapitalisme drijft op een steeds radicalere globale deregulering en claimt het ideale en ultieme systeem te zijn om de samenleving op objectieve, niet omstrijdbare en niet ideologische wijze vorm te geven. In RE:THINK stelden we de filosofie en het theoretische denken centraal: het tijdloos en ongebonden denken als verzet tegen de economische recuperatie ervan. In RE:MAKE peilden we naar nieuwe politieke verbeelding, naar nieuwe maakbaarheidsidealen, naar een nieuwe politieke ‘vertelling’ die de ‘telling’ zou kunnen vervangen.

Het voorbije jaar zijn we getuige geweest van een heftige en, electoraal gezien, succesvolle reactie vanuit rechts-populistische hoek. Hun alternatief lijkt echter meer op een nostalgisch terugkijken naar een geïdealiseerd verleden en getuigt meer van angst voor de toekomst dan een visie erop. Aan de andere zijde van het politieke spectrum zijn er de grassroots- en burgerbewegingen waar ook de culturele sector zich bij aan lijkt te sluiten. Hun concrete en heel verscheiden initiatieven getuigen van een fenomenale energie en ‘sense of urgency’ maar leidden vooralsnog niet tot een succesvol en gecoördineerd politiek verzet. Waarom toch is het neoliberale regime zo moeilijk te bestrijden? Momentum is er nochtans genoeg. Een steeds sterker voelbare ecologische crisis, sociale ongelijkheid die op de spits gedreven wordt en de alomtegenwoordigheid van burn-outs, depressies en andere neuroziektes maken de aanblik van TINA alsmaar lelijker. En toch gaapt er een zwart gat tussen het paniekvoetbal van de klassieke politieke partijen, de populistische uitbuiters van de angst en de naar eenheid zoekende burgeracties.

De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han stelt dat ons verzetten zo moeilijk is omdat het neoliberale regime zich bedient van wat hij psychopolitiek noemt. De mens is geen onderworpene of speelbal meer van omstandigheden waarin discipline, gehoorzaamheid, wetten en plichten hem vervreemden van zijn arbeid. Nee, in de nieuwe prestatiemaatschappij zijn er alleen nog kansen die hij kan grijpen - mits voldoende verantwoordelijkheidszin, motivatie, optimalisatie en initiatief. In dit regime gaan we niet ten onder aan bedreigingen van buitenaf maar aan overdreven positiviteit en overactivering van binnenuit. Onze psyche werd ontdekt als productiekracht. Het is een ingenieus systeem van zelfuitbuiting dat samengaat met een illusie van individuele vrijheid. ‘Protect me from what I want’ schreef de Amerikaanse kunstenares Jenny Holzer ooit. Hoe kan je weerstand bieden aan iets wat je zelf denkt te willen?

Als mogelijke tegenreactie suggereert Han een opwaardering van het contemplatieve. Leg de neoliberale ‘positiefmachine’ stil om tijd en ruimte te creëren! Tijd en ruimte waarin betekenis het haalt van kennis, waarin gebruiken boven consumeren gaat, waarin belangeloosheid het economisch nut verdringt, waarin de spelende hand de werkende drukt, waarin de gebeurtenis meer betekent dan het project, waarin iets ‘niet doen’ of ‘niet weten’ ook waarde heeft, waarin het negatieve – tot de dood aan toe – in de ogen mag worden gekeken. We plaatsen dat Vita Contemplativa een seizoenlang centraal. RE:RITE kronkelt door het programma als een kralensnoer van contemplatieve praktijken, nieuwe rituelen en spirituele inspiratie. We hopen dat ook jij het – al was het maar voor even – door de vingers zal laten glijden.

PS
En dan nog dit: het Kaaitheater wordt veertig. Het eerste Kaaitheaterfestival liep van 5 tot 15 september 1977 en moest in de media o.a. optornen tegen het overlijden van Elvis Presley, de Duitse Rote Armee Fraktion en de moord op Steve Biko. Hugo De Greef zette met zijn festival ‘een punt op een wit blad’. Het werd een aanklacht tegen wat hij een vastgeroest Vlaams theaterlandschap noemde en het wilde de inspiratie zijn voor iets anders, voor een alternatief. Dat in dit geval het alternatief zich ook echt doorzette mag worden gevierd. Meer daarover in september!