Kaaitheater 2016-2017

Voorbij angst en onverschilligheid!

Cultuur stond het voorbije jaar centraal in het maatschappelijke debat. Niet omwille van de rijkdom van de culturele sector en de kwaliteit van onze kunstenaars, maar door een aanhoudende problematisering van ‘culturele diversiteit’. Vormen migranten een bedreiging voor onze Europese cultuur? Kan Europa hetzelfde blijven met andere inwoners? De vluchtelingencrisis en het terrorisme door lokale jihadisten hebben het diversiteitsdebat op scherp gezet. En diversiteit wordt daarbij voor het gemak gereduceerd tot de islam versus ‘het Westen’.

Samuel Huntingtons ‘botsende beschavingen’ lijken meer dan ooit terug. Zijn analyse uit 1993 suggereert een enkelvoudige serie Europese waarden die de geschiedenis overstijgt en lijnrecht staat tegenover een al even enkelvoudige islamitische traditie. Maar waar zit die enkelvoudigheid? In Europa zien sommigen de islam als een bedreiging voor de liberale waarden van de verlichting, anderen zien die verlichting dan weer als een waarde-uithollende erfenis die de naties verzwakt. Ook binnen de islam is enkelvoudigheid ver te zoeken. Integristen staan er evengoed tegenover progressieve stemmen als die van Rachid Benzine. Zijn beide beschavingen niet net groot kunnen worden omdàt ze altijd poreus waren, omdàt ze open stonden voor invloeden van buitenaf en omdàt ze het resultaat zijn van moeilijke, confronterende politieke processen?

De Brits-Indische filosoof Kenan Malik stelt dat de posities die we innemen omtrent diversiteit voornamelijk ingegeven zijn door angst of onverschilligheid: enerzijds de angstigen die pleiten voor assimilatie, anderzijds de onverschilligen die ‘het anders zijn’ zien als iets wat we moeten aanvaarden om conflicten te vermijden. Malik pleit voor meer engagement om de politieke leegte tussen angst en onverschilligheid te bezweren. Hij wijst op de nood aan wederzijds respect als basis voor een robuust en open debat. Diversiteit stelt ons in staat onze horizon te verbreden en verschillende waarden, geloofsovertuigingen en levenswijzen te vergelijken. Diversiteit maakt m.a.w. een politieke dialoog mogelijk die paradoxaal genoeg kan helpen een universeler taal van burgerschap te creëren. Maar juist dat actieve, politieke potentieel is waar zovelen bang voor schijnen te zijn. We moeten dringend stappen vooruit zetten en dat doen we niet door medeburgers te reduceren tot hun religie en ‘onze’ Westerse liberale beschaving als het einde van de geschiedenis te beschouwen.

Het valt op hoeveel kunstenaars zich vandaag met de gang van zaken in de wereld willen verbinden. De kracht van verandering in de samenleving en de energie die deze metamorfosen losmaakt, mettent les artistes en crise. De artistieke vrijheid die onontbeerlijk is om de kwaliteit van hun werk te waarborgen, wordt hierdoor steeds vaker een geëngageerde autonomie. De ontmoeting tussen kunstenaar en publiek krijgt zo een versterkt politiek karakter – een eigenschap die sowieso in het DNA van het theater als ontmoetingsruimte ingeschreven zit – hetgeen we soms wel eens durven vergeten.

De rode draad doorheen het seizoen 16-17 hebben we RE:MAKE genoemd. Na de ontreddering van 22 maart en door aanhoudende, ingrijpende conflicten en crises klinkt de roep om het (her)maken van onze samenleving steeds luider. Waar zitten de aanzetten tot nieuwe maakbaarheidsidealen vandaag? Hoe kunnen we als kunstencentrum mee bouwen aan een klimaat waarin engagement vanzelfsprekend wordt en waarin positieve, utopische denkbeelden ruimte krijgen?

Wij hopen dat ons programma ook jou kan inspireren en dat het in deze verwarrende tijden kan bijdragen tot enig perspectief, voorbij de angst en de onverschilligheid.

Referentie: Kenan Malik, (Lecture Living in Diversity at Castrum Peregrini, 2 May 2016)