Een ode aan nabijheid

[la lettre en français] [the letter in English]

voortschrijdende gedachten

Lieve publiek,

Je weet wellicht al dat je dit seizoen geen voorstellingen meer op onze podia zult zien. Het Kaaitheater en de Kaaistudio’s staan ook in mei en juni leeg, we hebben geen programma aan te kondigen. Toch besloten we om deze brief te schrijven. Om verbinding te leggen, om een inkijk te bieden in onze werking, en om ons perspectief op de huidige toestand met jullie te delen. Het is – ook voor ons – een periode van intense zelfbevraging, voortschrijdend inzicht en verbeelding van een ongekende toekomst.

Begin april werd het heel stil in een teamvergadering toen we – elk van thuis uit – beseften dat de lijst geannuleerde voorstellingen maar bleef groeien. Zo veel werk van zo veel mensen dat niet getoond en niet gezien kan worden. Hier was niet langer sprake van een korte onderbreking: de leegte die ieder van ons tegemoet kwam raakte aan onze raison d’être. Kaaitheater bestaat om werk van kunstenaars mogelijk én publiek te maken. Een gevoel van nutteloosheid dreigde ons te overvallen, toch is niet iedereen werkloos geworden.

Al die voorstellingen en lezingen afgelasten had heel wat voeten in de aarde, in veel gesprekken met gezelschappen, freelancers, co-producenten, partners en de toeschouwers. Verplaatsen, herschikken, onderhandelen en dan communiceren. Niet toevallig zijn de Kaaitheatermedewerkers in tijdelijke werkloosheid, juist degenen die er elke dag voor zorgen dat activiteiten ook effectief, live, plaats kunnen vinden: onze technici die voorstellingen opbouwen, onze avondploeg die het publiek ontvangt, en onze medewerkers onderhoud, die garant staan voor schone ruimtes.

Meer dan ooit beseffen we dat de podiumkunsten bestaan bij gratie van een groep mensen die tijdelijk één geheel vormt: een publiek. Naar het theater gaan is in essentie samenkomen, en de vanzelfsprekendheid van die collectieve ervaring is weggevallen.

wat biedt troost?

Zoals bij alle verdriet, biedt een poging tot vervangen, tot het opzoeken van wat lijkt op het verlorene, weinig soelaas. De afgelopen weken kon je online talloze videoregistraties van voorstellingen vinden. Het zijn kansen om werk toch nog, of soms nogmaals, mee te maken. Deze ervaringen blijven echter van de orde van het archiefstuk, van het document, als een echo van dat wat niet kan zijn, dat zijn bedoelde vorm niet zal bereiken.

Een harde en collectieve ervaring van verlies kan een weldaad zijn voor ieders empathisch vermogen. Jullie gingen massaal in op het verzoek om af te zien van ticketterugbetalingen en zo een solidariteitsrekening te steunen. Vele genereuze gestes volgden, vaak vergezeld door een boodschap van betrokkenheid.* Duizendmaal dank! Jullie donaties zullen zuurstof geven aan de kunstenaars en freelancers die hun voorstellingen afgelast zagen.

Wat ook troost biedt is de enorme groei van nieuwsoortige activiteiten, waarbij kunstenaars, festivals en culturele organisaties content creëren die zich laat vormen door de (on)mogelijkheden van andere media, online of offline.

We vroegen aan de kunstenaars uit ons programma die deze lente hun voorstelling niet konden tonen: ‘wat wil jij — vandaag — delen met het Kaaitheaterpubliek?’ Kijk verder om de reacties te ontdekken van Rimah Jabr & Dareen Abbas, Gorges Ocloo, Vera Tussing, Tristero’s Peter Vandenbempt en Michiel Vandevelde.

open up: een strategie

Vandaag, 20 april, kijkt niemand meer op van weer een geannuleerd festival, zelfs al was het ver in de zomer gepland. We zijn met steeds meer om in de klappen te delen, om te ervaren hoe het momentum van feesten, premières en samen dingen doen verdampt. Het zwaarst getroffen door deze lockdown zijn onontkenbaar: kwetsbare vrouwen, mannen, kinderen. Mensen zonder vangnet die geen kant op kunnen. Kleine zelfstandigen, kunstenaars, vluchtelingen.

De impact van deze crisis is na meer dan een maand onbevattelijk groot geworden. En tegelijk voelt iedereen dat een ander soort momentum zich aandient: de kans om de grote systemische verhoudingen en dynamieken te bevragen, en voorstellen te doen voor verandering. Het aantal opiniestukken, oproepen en analyses van even zo vele wetenschappers, columnisten of activisten bereikt een nieuwe piek die rond een Exit Strategie draait. Maar is die term niet misleidend? We zijn er nog lang niet aan toe om deze crisis achter ons te laten. We moeten immers zoeken naar perspectieven voor een wereld mét dit virus, een nieuw terrein waarin we ons anders zullen bewegen. Is een Open Up Strategie niet gepaster?

wat kan het kaaitheater betekenen in een wereld waarin we (leren) samenleven met een virus dat het publieke leven stillegt?

Vertrouwde zekerheden en gewoontes zijn niet langer van toepassing. Er ligt een vraagstuk dat geen simpele oplossing verdraagt. Dus zullen we deze onbekende, ongrijpbare toekomst tegemoet treden met manoeuvres. Dat betekent speculeren, durven, doen, reflecteren, aanpassen en opnieuw beginnen. Leren dus. Raad en hulp vragen aan anderen, kunstenaars, experts... En navigeren vanuit onze overtuigingen en waardes.

Collectieve ervaring en uitwisseling is hier het vertrekpunt, op welke schaal dan ook. We laten ons dus leiden door een zoektocht naar (alternatieve) manieren van samenkomen – eerder dan naar alternatieven voor het samenkomen. We zien het theater als onderdeel van de publieke sfeer, en de publieke ruimte als mogelijk speelveld.

Het bijna afgeronde programma van seizoen 20-21 zal drastisch meebewegen met de curves en richtlijnen. In gesprek met de kunstenaars zullen we zoeken naar nieuwe mogelijkheden om artistiek werk publiek te maken. Door de onvoorspelbaarheid van de komende maanden kozen we ervoor geen papieren seizoensbrochure uit te brengen en gaan voor een online lancering van het nieuwe programma – en voor de flexibiliteit die dat meebrengt.

We kijken zelfs verder in de toekomst: tijdens deze weken zijn we intens bezig met het verbeelden van een nieuw theatercomplex, in tandem met architectuuratelier ambiorix en de Vlaamse Gemeenschap. Samen investeren we in een gebouw voor de podiumkunsten van de volgende decennia. Dat zal twee zalen bevatten (goed voor in totaal 900 zitplaatsen) waarin jullie meer dan eens elkaars ellebogen zullen raken. We realiseren ook kleinere publieksruimtes en een groot openlucht stadsbalkon. Hoezeer dit project ook op gespannen voet lijkt te staan met de nieuwe realiteit, zien we het ook als een ‘act of faith’: het geloof dat de podiumkunsten als collectieve ervaring een blijvende plek zullen hebben in de samenleving van morgen.

Je zult je misschien afvragen: hoe kan ik in deze nieuwe realiteit weer onderdeel van een publiek uitmaken? Een groep mensen in het openbaar heet nu een samenscholing en is strafbaar. Nu we gezamenlijk onze verantwoordelijkheid opnemen door in isolement te leven en afstand te houden van anderen zal het niet gemakkelijk zijn om – ooit weer – de corona-conditionering zomaar af te schudden.

Laten we niet vergeten dat precies dit verantwoordelijkheidsgevoel – en vooral het vertrouwen erin – er voor kan zorgen dat nabijheid opnieuw mogelijk is.

Een ander soort nabijheid wellicht, met nieuwe rituelen en gewoontes, in andere vormen, in een veranderde wereld. Daarop bereiden wij ons voor.

Een warme groet,

Agnes Quackels & Barbara Van Lindt
artistiek & algemeen coördinatoren Kaaitheater