Door vuur lopen

interview met Tea Tupajić, door Olivia Ebert, dramaturg van Münchner Kammerspiele. Het interview vond plaats vier weken voor Licht I (23.02.2023) in Münchner Kammerspiele. 

In de voorstelling Licht vertellen Yezidi vrouwen hun verhaal op een podium. Wat was het uitgangspunt voor dit project? Theatermaker Tea Tupajić vertelt er meer over.

Het verhaal van de Yezidi vrouwen is een paradigmatisch verhaal geworden van de misdaden die tegenwoordig tegen het vrouwelijk lichaam worden begaan. Hoewel vrouwen sinds mensenheugenis als oorlogsbuit zijn gebruikt en verkrachting in de geschiedenis vaak gepaard is gegaan met conflicten, is het gebruik van seksueel geweld als systematisch intimidatiemiddel vooral in de 20e eeuw opgekomen. Grotendeels door het zwakke beleid van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, het systematisch seksueel geweld ontbreekt nog steeds behoorlijke juridische procedures.

Ikzelf hoorde over de Yazidi genocide, het seksueel geweld en de slavernij van de vrouwen, zoals de meeste mensen - via de media. Op dat moment was ik bezig met de regie van mijn eerste speelfilm Darkness There and Nothing More. De film ging over de Bosnische oorlog uit mijn jeugd. Ik voelde dat ik, nadat de film klaar was, mezelf kon bevrijden van de specifieke straf (bestaande uit het stilstaan bij oorlogen, bloedbaden en verschrikkingen) waartoe ik mezelf had veroordeeld om de schuld van mijn overlevingsschuld te betalen en mijn leven zin te geven. Ik had er genoeg van en wilde me wijden aan het kweken van vijgen in mijn tuin.

Toen ontdekte ik op een luie middag googelen "Vragen en antwoorden over het nemen van gevangenen en slaven". Ik heb er niet veel tijd aan besteed, ik herinner me dat ik een beetje misselijk werd, maar ik ging verder met mijn zondagse plannen. Door de week kwam het steeds terug, tijdens een wandeling, bij de afwas, in de bus... Het bleef me bij als een verdoofde pijn, totdat het erger werd en voor ik het wist, was het niet mijn tijd van de maand, maar veranderde de pijn in een bloeding.

Ik heb zelf nooit verkrachting of enige vorm van seksueel geweld meegemaakt, maar toch raakte het een pijn in mij die ik niet kon benoemen. 

Ik besloot rustig erop te vertrouwen en te onderzoeken waar het me heen kon leiden.

Je werkt vaak met documentaire vormen, zowel als filmregisseur als in het theater. Waarom heb je deze keer theater als medium gekozen?

Toen ik de vrouwen voor het eerst ontmoette, was de moeilijkste vraag om te beantwoorden: "Waarom theater?". Ik antwoordde altijd dat, ondanks alle media-aandacht, ik niet geloof dat de wereld hun verhaal echt heeft gehoord en dat hun verhaal alleen kan worden gehoord door het in het lichaam te ervaren. Dat theater misschien de enige ruimte is waar men het verhaal echt kan horen. Juist het theater, als medium waarin een levend wezen zichzelf deelt met een ander levend wezen, is de enige ruimte die de ontmoeting zo intiem kan maken dat je niet weg kunt kijken, zoals Ingmar Bergman zegt.
Het is een ruimte van diep luisteren, waarin de toeschouwer ook getuige wordt.

Ik stelde mezelf ethische vragen. Ik wist niet of ik de vrouwen niet zou overleveren aan hun nachtmerrie, alleen omdat ik geloof dat we betekenis en transcendentie van die nachtmerries vinden door ze om te zetten in een kunstwerk. En wie geeft er nu om kunst? Bovendien denk ik dat theater niets te maken heeft met therapie, noch met het creëren van een veilige ruimte. 

Ik vond enkele antwoorden in het besef dat er een merkwaardige band lijkt te bestaan tussen theater en sterfelijkheid. Aan de ene kant is theater de uiterste uitdrukking van de banaliteit en zinloosheid van ons leven. Wat er aan de andere kant is, weten we niet. Misschien is dat wat ik zoek in Licht.

Het project vereist veel gevoeligheid en flexibiliteit van het theater. Hoe organiseer je de samenwerking?

Al vrij vroeg in het proces van de voorbereiding van het productieconcept heb ik besloten dat dit werk geproduceerd en gepresenteerd moet worden door theaters en festivals met een vrouwelijke artistiek leider. Ik heb onze samenwerking vooraf niet al te strikt ingekaderd, met plannen voor grote symposia en manifesten. Ik wilde liever een situatie creëren waarin we van elkaar kunnen leren en samenwerken, en vertrouwde erop dat de juiste vorm zich vanzelf zou openbaren.

Als onderdeel van het proces nodigden we alle collega's van Münchner Kammerspiele uit om samen een prosceniumgordijn te maken. Op het gordijn borduurden zij met de hand de sterrenconstellatie van de hemel in de nacht van de première. In elke ster borduurde één persoon een beeld van dat wat in hem zit, dat hem had kunnen doden. Het maakproces was een ontroerende ervaring van tijd samen doorbrengen en het delen van persoonlijke verhalen.

Hoe repeteer je dit werk, hoe bereid je de uitvoering voor?

In zekere zin lijkt ons proces op een van die processen van voorbereiding om door vuur te rennen.
Het rennen zelf wordt niet gerepeteerd, dat gebeurt tijdens de voorstelling. Al vroeg stelde onze productieleider en dramaturge Katrina Mäntele voor om het woord repetitie te vergeten en in plaats daarvan het woord voorbereiding te gebruiken. Dus, na drie jaar van verschillende voorbereidingen, zou ik zeggen dat we bijna klaar zijn voor het onbekende op 23 februari.