We hebben behoefte aan een gezamenlijke denkruimte

In haar reeks Dying Together richt Lotte van den Berg zich op het moment van het collectieve sterven van mensen, maar ook van dieren, planten of ideeën. Dying Together/Futures, het derde deel dat oorspronkelijk op 18 en 19 september te zien zou zijn in het Kaaitheater, is een work-in-progress dat vertrekt vanuit de actualiteit: de coronacrisis. Lotte van den Berg: ‘Ergens over reflecteren terwijl je er midden in zit, is heel erg ingewikkeld, maar ook noodzakelijk.’

Dying Together/Futures is het derde deel van je trilogie Dying Together, waarvan je het eerste deel ook in het Kaaitheater toonde. Kan je ons iets vertellen over het idee achter deze reeks?

We vertrekken voor deze reeks vanuit de vraag: kan kijken naar de manier waarop we samen sterven, ons nieuwe inzichten geven over de manier waarop we samen leven? Samen leven en samen sterven zijn inherent aan elkaar verbonden. We vinden het belangrijk om dat idee van samen sterven te onderzoeken met elkaar als een collectieve gedachtenoefening, een collectieve praktijk. Sterven is volgens mij niet enkel een individualistisch moment. Voor de denkoefening gebruik ik momenten van collective death, waarbij de nadruk ligt op groepen van mensen die sterven of ecosystemen die verdwijnen. Ook de huidige situatie waarbij mensen over de hele wereld aan dezelfde oorzaak sterven, werd voer voor deze denkoefening.

Elke situatie maakt zichtbaar dat een collectief sterven ons samenbrengt, ons op een bepaalde manier gelijkstelt – we sterven allemaal – maar ook de verschillen tussen ons pijnlijk zichtbaar maakt. De ideeën en de waarden die we hoog houden ten opzichte van onze eigen dood of de dood van een dierbare, verschillen van de ideeën en waarden die we hebben ten opzichte van mensen die aan de andere kant van de wereld sterven, of koeien die geslacht worden om op te eten. De omgang met dood zegt veel over de relaties die we aangaan bij leven, met wie en waarmee we in verbinding staan of net heel losgekoppeld van zijn.

De huidige pandemie is het vertrekpunt voor het derde deel. Vanwaar kwam het idee om in volle crisis hierover een voorstelling te maken? En lukt dat ook, zo zonder fysieke of historische afstand?

We waren eigenlijk niet van plan om nog een derde deel te maken. We dachten dat we klaar waren met het onderwerp en wilden vooral toeren met Dying Together/Earth. Tot covid-19 ons overviel en we wilden onderzoeken of onze praktijk, onze collectieve gedachtenoefening, ook kon aansluiten bij de behoefte die er plots ontstond. Die behoefte ervoeren we zelf als een nood naar samen zijn, een nood om in beperkte nabijheid samen na te denken over wat hier nu precies gebeurt. Niet alleen met woorden maar ook, voor zover mogelijk, fysiek met elkaar de situatie onderzoeken en aftasten.

Ergens naar kijken en er over reflecteren, terwijl je er middenin zit, is inderdaad heel erg ingewikkeld. We zijn vooral gewend om naar situaties te kijken die op een bepaalde manier voorbij is. Die wel nog een impact hebben vandaag, maar die al een vorm van overzicht toelaten. Die afstand hebben we met covid-19 momenteel nog niet. We kunnen niet claimen een overzicht of antwoorden te hebben. Maar we voelen wel de behoefte om samen ruimte te vinden en naar de situatie te kijken.

Waar kunnen we ons aan verwachten in de voorstelling?

De voorstelling bestaat uit drie niveaus. Eerst stellen we de vraag wat het nu betekent om met elkaar in een ruimte te zijn. Wat betekent het om met de lockdown en de strenge regels rond fysieke afstand alsnog samen te zijn en de ruimte te delen met mondkapjes en anderhalve meter afstand. Het begint dus heel erg bij onze eigen ervaring, van de afgelopen maanden maar ook de avond zelf.

Daarna kijken we naar de actualiteit, en proberen we een blik te werpen op de impact van de menselijke reactie op dat virus. We merken dat covid-19 overal ingezet wordt door beleidsmakers om bepaalde agenda’s die ze al hadden door te voeren. Covid eist veel aandacht op en neemt dus ook aandacht weg, vooral waar het gaat over sociale rechtvaardigheid, inkomenongelijkheid, beslissingsrecht. Maar ook de klimaatveranderingen, waar voor de lockdown veel nadruk op lag, is op de achtergrond  belandt. Kijken we naar de juiste dingen? Dat is volgens mij een heel belangrijke vraag.
Dit tweede deel is heel veranderlijk, zowel over tijd heen als door de lokale verschillen waar we telkens spelen.

Het laatste deel gaat over hoe onze blik op de toekomst verandert en op welke manier onze  ideeën of overtuigingen in deze pandemie aan verandering onderhevig zijn. We merken enerzijds de hoop dat systeemveranderingen mogelijk zijn, als het gaat om kapitalisme of hoe we met grondstoffen omgaan. Tegelijk is de toekomst ook heel onzeker geworden. De ideeën die we hebben of hadden bij de toekomst, waren al wankel door de toenemende klimaatveranderingen, en zijn nu nog ongrijpbaarder geworden. Naast de hoop is er dus ook wel iets van de toekomst gestorven op dit moment. Het voelt soms als een soort toekomstloos vaccuüm. Het publiek van de avond zelf bepaalt telkens hoe de ideeën over de toekomst worden ingezet. We reiken hierrond verschillende perspectieven, maar het is aan de groep mensen per voorstelling om te kijken hoe zij die invalshoeken invullen. Op die manier creëren we echt een gezamelijke denkruimte.

Deze denkruimte in de Dying Together-serie wordt fysiek doordat het publiek zich verplaatst in de ruimte. Lukt dat nog met de huidige maatregelen?

De eerste avond dat we Dying Together/Futures brachten, kwamen we erachter dat er te veel mensen in de ruimte waren. We stellen situaties voor en vragen leden van het publiek om personen uit de situatie voor te stellen door op een bepaalde plek in de ruimte te gaan staan of zitten. De relaties tussen de personen uit de situatie worden zichtbaar doordat de leden van het publiek dichter of verder uit elkaar gaan staan. Wanneer anderhalve meter het dichtste is dat je mag naderen, betekent dat dat je ook afstand moet kunnen nemen. Nu is de capaciteit verkleind zodat we zo goed mogelijk de verhoudingen voelbaar te maken.

Lotte van den Berg in gesprek met Eva Decaesstecker (Kaaitheater, september 2020)