Flemish Primitives

Lees hier de korte inhoud van de voorstelling en de credits.

“In mijn werk zit sacralisering én desacralisering”
Chokri Ben Chikha over de ratrace in de cultuur
interview door Michaël Bellon (BRUZZ, 23/03/2022)

In Flemish Primitives verpakken Action Zoo Humain en Chokri Ben Chikha de Vlaamse hang naar excellentie als een talentenjacht. Daarin lopen zes jonge dansers een ratrace om de nieuwe Vlaamse Meester van morgen te worden.

Eerder al trok Chokri Ben Chikha in het spoor van de officiële Vlaamse overheidsdelegatie naar de wereldtentoonstelling in Dubai, om daar met een groep jonge artiesten het project Flemish Xperience te tonen rond Vlaams Meesterschap. Een kritische performance die onderzocht hoe kunstenaars van Jan Van Eyck tot Anne Teresa De Keersmaeker onrechtstreeks het idee kunnen ondersteunen dat Vlamingen als ploeterende plantrekkers uit de modder een State of the Arts hebben opgebouwd. In het verlengde organiseert Flemish Primitives nu een soort talentenjacht onder leiding van Francesca Vanthielen. Daarin lopen zes jonge dansers – die hun hoop op succes én hun migratieachtergrond delen – de ratrace naar succes en excellentie.

Ook Chokri Ben Chikha zélf kent de menselijke kost van een carrière in de artistieke sector maar al te goed. Sinds hij hier bij de KVS opzien baarde met geëngageerde stukken als De Leeuw van Vlaanderen en Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen duurde het twintig jaar vooraleer zijn ongebreidelde drang naar voren even tot stilstand kwam.

Denk je nog wel eens terug aan je ‘Brusselse periode’?

Chokri Ben Chikha: "Ik mis Brussel echt en ik zou er graag weer willen werken, al ben ik ook heel actief in Gent en andere steden, en daarnaast ook in Nederland. Brussel is nog altijd de enige kosmopolitisch stad in België, een stad vol verassingen en tegenstellingen waar je geen vat op krijgt, waardoor je constant scherp en alert bent voor de schoonheid, de lelijkheid en de diversiteit die je er aantreft. Dat zijn clichés, maar ze zijn waar. Brussel brengt je in de war, en voor iemand die graag rond stereotypen werkt — om ze in beweging te brengen, niet om ze te bevestigen — is dat zeer dankbaar. Als ik indertijd bij KVS even vast zat en geen ideeën meer had, moest ik maar even op straat komen en de ideeën kwamen vanzelf."

Een andere periode waar we nu al menen op te mogen terugblikken is de covid-periode.

Ben Chikha: "Die was moeilijk voor heel veel mensen. Ikzelf heb wel nog kunnen werken, en daarnaast was er meer tijd voor zelfreflectie en mijn dochter. Maar ik geef ook les, en naarmate de online lessen bleven duren, zag ik veel jongeren er onderdoor gaan. De covid-periode had bizar genoeg ook zijn voordelen. Ervoor had mijn dochter een burn-out. Ze is daar uiteindelijk goed doorgekomen, maar het was heel heftig. Ook omdat ik haar eigenlijk een beetje heb verwaarloosd als ik eerlijk ben. Ik was heel vaak weg: bezig met theater maken, avondvoorstellingen, tournees, en dan ook nog lesgeven en een doctoraat. Op een bepaald moment ging bij haar het licht uit. Ze had het gevoel dat ze het niet goed genoeg deed. Daar schrok ik zo van dat ik even alles on hold heb gezet. In de covid-periode hebben we wat samen kunnen werken voor het gezelschap, omdat we een familiebubbel vormden, en zo zijn we naar elkaar gegroeid, hebben we elkaar beter leren kennen en elkaars werk en visie op het leven leren appreciëren. Voor mij is dit stuk ook een ode aan haar. Dit stuk gaat over de ratrace waar we in zitten, en de druk om te moeten excelleren, die ook van de overheid uitgaat en doorsijpelt in alle geledingen van de samenleving. Je moet altijd maar uitblinken en het verschil maken."

"Mensen hebben een romantisch idee van kunstenaars en de kunstsector, maar dat is evengoed een keiharde sector waar iedereen uit liefde voor het vak heel veel overuren doet, babysits zoekt, en zich in tienduizend bochten wringt om alles gedaan te krijgen, zonder daar rijk van te worden. Daarom staan in Flemish Primitives zes prachtige jongeren met verschillende achtergronden op de scène die het beste van zichzelf geven. Ook zij hebben tijdens covid afgezien. Ze moesten als dansers hun lijf in vorm houden, en ze moeten zich kunnen tonen aan de wereld in de korte carrière die ze hebben. Ze komen terecht in audities bij de grote Vlaamse meesters van de dans, waar honderden van hun collega’s ook staan te springen om erbij te mogen. De vraag is wat succesvol zijn voor hen betekent. Wie proberen ze te pleasen? Jongeren met een migratie-achtergrond die hier iets bereikt hebben, hebben soms een familie achtergelaten en vragen zich af of ze wel een goede broer of dochter zijn. Heel existentieel allemaal."

Flemish Primitives komt voort uit Flemish Xperience, het stuk dat jullie met Action Zoo Humain opvoerden tijdens de Vlaamse week op de wereldtentoonstelling in Dubai, en waar je zelf voor had ‘gesolliciteerd' bij Flanders Investment & Trade (FIT).

Ben Chikha: "Ik had in het verleden al onderzoek gedaan naar het bizarre fenomeen van de Wereldtentoonstellingen. Landen, en dan vooral de rijkste, laten zich daar als op een catwalk van hun beste en meest creatieve kant zien. Het gaat daar om soft power: wie het mooiste paviljoen heeft maakt indruk in de onderlinge concurrentiestrijd."

"Maar FIT was enthousiast en ik ben dankbaar dat ze die mogelijkheid hebben gegeven. Ik vond het interessant om een keer ‘staatskunst’ te mogen maken. Ook al is Vlaanderen dan geen staat, in die Vlaamse week werd Vlaanderen natuurlijk gepromoot en speelden wij in een grote openluchtarena voor de Vlaamse minister-president die ook onze minister van cultuur is. Daarmee zaten we dus op een dunne lijn, maar die zoek ik graag op."

"Aan de ene kan voer je promotie voor een regio, tegelijk probeer je artistiek integer te blijven. Daarom heb ik de Vlaamse mythe rond het ‘excelleren’ als thema gecombineerd met de mythe van de internationaal succesvolle Vlaamse Golf van hedendaagse dans in de jaren tachtig met Vlaamse meesters zoals Wim Vandekeybus, Anne Teresa De Keersmaeker, Alain Platel en Jan Fabre, én de verhalen van de jongeren met een migratieachtergrond in de cast."

"Hoe komt het dat Vlaanderen, een regio zo groot als een speldenkop zoveel kunstenaars genereert? Zit het in ons brood? In ons bier? Als antwoord heb ik de theorie van de ‘Flemish Package’ gelanceerd, die drie elementen bevat: discipline, een superioriteitscomplex, maar ook een dosis onzekerheid. Dat zijn volgens mij de ingrediënten van de al dan niet vermeende Vlaamse excellentie."

U bent dus in Dubai, één van de hoofdsteden van de wereldwijde kapitalistische ratrace, Vlaanderen gaan promoten via de cultuur waarop op het Vlaamse thuisfront wordt bespaard. Daar moeten weerhaakjes aan gezeten hebben.

Ben Chikha (lacht): "Ik hou van Vlaanderen, maar het is eigen aan kunstenaars, en misschien wel aan Vlamingen, om vraagtekens te plaatsen bij nationalistische identiteitskwesties. Zeker als die gekoppeld worden aan die economische ratrace. Als een Antwerpse burgemeester zegt dat aziatische of joodse migranten minder lastig zijn dan mensen van Arabische afkomst, dan worden culturen gecatalogiseerd op een manier die nefast is, en die uit de hand kan lopen. Dan kom je tot situaties waarbij vandaag iedere Rus vanalles over zich heen kan krijgen, Chinezen verantwoordelijk worden gehouden voor de covid-crisis, en moslims of mensen van Arabische afkomst voor de aanslagen. Dat noem ik de spectacularisatie van het verschil tussen mensen of culturen, waar zo’n wereldtentoonstelling aan lijdt, en waar sportlui en kunstenaars voor worden geïnstrumentaliseerd. Terwijl er geen reden is om aan te nemen dat pakweg Senegal niet evenveel waarden heeft te bieden als een land met een mooier paviljoen. Daarom hebben wij het in Dubai ook over migratie, Filipijnse gastarbeid, en de Palestijnse-Israëlische kwestie gehad. Misschien is het eveneens een vorm van excelleren dat je ook je mond durft open doen wanneer dat risico’s inhoudt."

Achteraf heeft u zelfs met Jan Jambon gesproken. Constructief?

Ben Chikha: "In Dubai was er al een fijne constructieve discussie achteraf. Flemish Xperience werd een beetje de talk of the town. Mensen van de administratie aarzelden bij politiek op een wereldtentoonstelling. Maar zwijgen is ook politiek. Jambon had daar oren naar en heeft ons nadien nog uitgenodigd voor een goed gesprek op zijn kabinet. Zolang er dialoog blijft, heb ik hoop. Ik denk trouwens dat ik één van de weinige kunstenaars ben die de afgelopen twintig jaar zoveel rond de Vlaamse identiteit heeft gewerkt. Wij zijn met Action Zoo Humain bekommerd op de instrumentalisering van identiteit."

Wim Vandekeybus en Alain Platel zijn tijdens de repetities ook komen kijken naar wat u met hun repertoire aan het uitspoken was.

Ben Chikha: "Zij moesten lachen. We hebben hun werk echt goed geanalyseerd met de jonge dansers, die hun carrière hiermee natuurlijk ook niet meteen om zeep wilden helpen (grijnst). Laura Neyskens heeft nog met Alain Platel gewerkt en heel onze ploeg heeft veel respect voor deze meesters. Het is dus ook geen aanval op die choreografen, eerder een hommage. We hebben hun werk geïnterpreteerd in een ander kader. In mijn werk zit altijd sacralisering én desacralisering. In dit geval van Vlaanderen én van de kunsten."

Wat is het verschil tussen Flemish Xperience en Flemish Primitives? 

Ben Chikha: "Het is interessant en bevreemdend om ook hier in Vlaanderen de vraag te stellen hoe wij ons zouden verkopen in het buitenland. Met Laura en met dramaturg Raphaël Vandeweyer hebben we het stuk sinds Dubai nog verrijkt met onze ervaringen en bedenkingen achteraf, en ook de choreografie nog verder uitgewerkt."

"De vorm van de ‘talentenshow’ zien we als een metafoor. Voor een kunstensector die soms denkt beter af te zijn dan Belgium’s Got Talent, maar waar jonge mensen aan het begin van hun carrière het even hard te verduren hebben. Ook gezelschappen als het onze kunnen niet iedereen meenemen, en moeten selecteren."

"De kunstenaars van de Vlaamse Golf hebben het ook hard gehad. Zij hebben destijds een boom geplant in de woestijn en voorstellingen gespeeld voor twee man een paardenkop. De jonge generatie van nu komt dan weer in een bos terecht, waar ze hùn boom moeten bij planten. Daarom hoop ik ook zo dat de Vlaamse regering haar uitgaven aan cultuur optrekt. Dat zou niet alleen een ‘kunstzinnige elite’ ten goede komen, maar iedereen die in deze chaotische tijden schoonheid en troost zoekt."

Komen we er op het einde achter wat succes precies is?

Ben Chikha: "Zoveel dingen hebben mij dat de laatste tijd doen afvragen. Mijn dochter, het maakproces van dit stuk, de moeilijkheden van mijn studenten, de toestand in de wereld… Dan stel je vast hoe belangrijk zelfzorg is. Ik heb vrienden die het opgeven en iets anders gaan doen. Zoals poppenspeler Jozef van den Berg zich ooit op het toppunt van zijn carrière terugtrok als kluizenaar. Ik heb daar ook al aan gedacht toen ik diep zat en een burn-out had. Gelukkig had ik een goede psycholoog die ik nog altijd dankbaar ben, en mijn vrouw, mijn kinderen en mijn vrienden. De verwarring die we meemaken in deze tijden hoeft niet catastrofaal te zijn, maar kan er voor zorgen dat we ons herijken."

BIO

Chokri Ben Chikha en Action Zoo Humain: Acteur, danser, choreograaf en regisseur Chokri Ben Chikha is artistiek leider van het Gentse gezelschap Action Zoo Humain dat sinds 2010 voorstellingen met tekst, dans, muziek. Tot de recente creaties behoren Waarheidscommissie: Expo Zoo Humain (2013) en Amnestie, de Houellebecq-bewerkingen Platform en Onderworpen, en het beladen Métisse, over het lot van koloniale dubbelbloedkinderenen. Als Blankenbergenaar en doctor in de geschiedenis is Ben Chikha ook uitermate geïnteresseerd in de Vlaamse geschiedenis, en kwesties als identiteit en migratie. Tijdens zijn passage bij de KVS in de jaren tweeduizend, toen nog met het gezelschap Union Suspecte, maakte hij met zijn broer Zouzou, Ruud Gielens, Mourade Zeguendi en Haider Al Timimi ondermeer de opgemerkte trilogie De Leeuw van Vlaanderen, Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen, en Broeders van Liefde.