Ecopolis 2022 | Kolonisatie als uitbuiting van mensen en natuur

Anders leren kijken als daad van verzet

verslag van het panelgesprek Kolonisatie als uitbuiting van mensen en natuur, tijdens Ecopolis 2022 'Multiple (Hi)stories, Multiple Futures', door Dirk Vandenberghe 

Misschien hebben we een te beperkt idee over wie en wat onze voorouders zijn. Dat denkt althans Jumana Emil Abboud, een Palestijnse kunstenares. Zij schrijft veel over plaatsen in Palestina, en over de toegang tot water. “Onze voorouders hebben op deze plekken gewoond. We moeten ons tot hen richten, maar ook tot het water zelf”, zei Jumana tijdens het gesprek over kolonisatie als uitbuiting van mens en natuur.

“Het water is voor mij ook een soort voorouder, we moeten verder leren denken dan alleen de mensen die op bepaalde plaatsen hebben gewoond. Mensen horen bij een land, net als de dieren, de planten, de geesten misschien, de volksverhalen die we leren en doorvertellen. Het is triest dat we die connectie zijn verloren. Er is een aanval bezig op die verbintenis met de aarde, daar moeten we ons heel bewust van zijn.”

Ook de politicoloog Mihnea Tănăsescu, van Roemeense origine, meent dat voorouderschap ook een plaats of een gebied kan zijn. “De natuur verzet zich soms, dat is een manier om ons iets te vertellen.” Tănăsescu is politiek theoreticus aan de VUB en schreef de boeken Understanding the Rights of Nature en Ecocene Politics. Hij denkt dat we het idee rond “erfgoed” ook breder moeten bekijken. “We weten nooit precies wat we erven, soms ontdek je dingen achteraf. Je erft ook een hele geschiedenis die soms veel verder gaat dan je eigen familie. Je erft een hele wereld.”

We kunnen dus veel kennis vinden in folklore, in mythes, in volksverhalen die worden doorgegeven. Dat vindt ook Dalilla Hermans, die roots heeft in Rwanda maar haar familie nooit heeft gekend. Ze werd als baby geadopteerd door een Belgisch gezin. “Ik ken mijn biologische voorouders dus niet. Dat is soms moeilijk. Je voelt je voor een stuk afgesneden van je wortels, ik spreek ook de taal niet. Maar ik was al erg jong geïnteresseerd in mijn afkomst en in die verhalen. Ik Rwanda voelde ik me verbonden door de vele verhalen die werden verteld, meer dan hier in België, zelfs al verstond ik daar de taal niet altijd. Je mag zeker de kracht van het verhaal niet onderschatten. Ik leer graag vanuit verhalen, dat blijft soms langer hangen dan de statistieken.”

Jumana is het met haar eens, al vult ze graag aan: “Taal kan ook in dansen zitten, in bewegen, gebaren. En wat is de taal van een landschap, een boom? Daar kan je ook uit leren.”

Mihnea merkt op dat we ook steeds nieuwe verhalen creëren. Goede verhalen zorgen ervoor dat je aandacht hebt voor je omgeving, dat je doorgeeft wat belangrijk is. “Als je verhalen leert, kijk je soms anders naar een stad. Maar je ziet het ook in rituelen en ceremonies. Dat zijn ook een soort getuigenissen over wat je belangrijk vindt om door te geven.”

Dat anders leren kijken, dat vindt Mihnea wel een belangrijke eigenschap nu de wereld wordt getroffen door de klimaatcrisis. “We moeten een gevoeligheid leren cultiveren, als een soort daad van verzet. Leren wat er rondom ons is, en het volle belang ervan inzien.”

Báyò Akómoláfé, een dichter en denker met wortels in het Yoruba-volk, meent dat we ook voortdurend moeten bijleren, en bijsturen. “We doen soms dingen omdat we denken dat het goed is. Westerse mensen doen hun best om te recycleren. Maar ik zie dat afval hier in Afrika arriveren. Ik verwijt dat niet aan de mensen die recycleren, uiteraard niet. Maar we moeten er wel uit leren. In order to find the way, you have to get lost first.”

Dalilla Hermans voegt eraan toe dat iedereen zijn eigen pad moet vinden. Zij begon als echte activist, maar ze heeft ondertussen andere wegen gevonden om haar boodschap te verspreiden. Zachter, subtieler, poëtischer. Maar tegelijk zegt ze: “Soms moet je ook gewoon doen, in plaats van te denken en te filosoferen en verschillende dingen uit te zoeken. Er moet ook actie zijn, en niet alleen maar filosofie. Ik zoek altijd naar praktische manieren om te dekoloniseren. Ieder heeft zijn eigen talent dat hij daarin moet ontdekken, een mogelijkheid om bij te dragen tot een oplossing. Ik zoek daar nog naar. En je moet het ook fijn vinden om te doen, want anders hou je het niet vol.”

Ook Báyò Akómoláfé zoekt naar nieuwe, praktische manieren om te dekoloniseren. “Wij hebben in Afrika wel de kolonisatoren weggejaagd, maar we spelen nog steeds hun spel. We zitten in de val, vast in een systeem, hun systeem. En we kunnen daar veel kritiek op hebben, maar soms blijven we daarin vastzitten. Er zijn te weinig bouwstenen voor de toekomst.”

Mihnea Tănăsescu probeert de verbinding te maken: “Denken en schrijven is voor mij ook een vorm van activisme. Een schrijver kan een bondgenoot zijn van de activist, denkers en doeners moeten allianties smeden.”

“En de allianties zelf, die zijn ook een inspirerend verhaal”, besluit Jumana Emil Abboud.