KATS! Of hoe in de vroege negentiende eeuw een Brusselse theatermaker aan de wieg van het socialisme stond

Een literaire documentaire over ‘de origineelste van de internationale socialistische pioniers, de schepper van de eerste arbeidersvereniging, van de eerste democratische volksliederen, van het eerste volkstheater in Vlaanderen’.

Wie?

U kent Jacob Kats niet, ook niet van horen zeggen? Nee, hij is niet die zeventiende-eeuwse dichter en politicus. Dat was Jacob Cats, met C. Die ‘Vader Cats’ leefde in Den Haag. Onze ‘Vader Kats’, met K, was actief in de negentiende eeuw, in Brussel en in heel het Vlaamse land. Op wat historici na, kent niemand hem nog. Er is geen straat of steeg naar hem genoemd, laat staan een film over hem gemaakt. Hij leeft niet meer in het geheugen van de mensen.

Ik kom hem toevallig op het spoor wanneer ik, in 2014, informatie sprokkel over de roots van het Vlaamse theater in Brussel. Meestal situeert men die in 1877, het ‘geboortejaar’ van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS). Maar in 1835 al begint Kats met een toneelgroep binnen de Maetschappij der Verbroedering, een ‘sociaal-artistiek project’ dat hij met enkele vrienden heeft opgericht. En in 1850 zet hij het Tooneel der Volksbeschaving op. Hij is er auteur, acteur, regisseur,... In 1858 fuseert hij zijn toneelspelersgezelschap met vijf andere Brusselse kringen tot het Vlaemsch Tooneelverbond, de eerste aanzet tot een professioneel Vlaams theater in de hoofdstad.

In 1858 heeft Kats al een ‘carrière’ achter de rug als organisator van politieke meetings, waar hij vaak zelf het woord voerde, en als schrijver en maker van politiek theater. Agitprop avant la lettre. Een politiek activist. Een wegbereider van het socialisme in België. Een vroegsocialist, zoals dat zo mooi heet.

Politica en filosofe Rosa Luxemburg begint haar historische essay Der dritte Akt (1902) met een eresaluut aan Jacob Kats. Zij roemt hem als ‘misschien wel de origineelste van de internationale socialistische pioniers, de schepper van de eerste arbeidersvereniging, van de eerste democratische volksliederen, van het eerste volkstheater in Vlaanderen.’

‘In den beginne was Jacob Kats.’ Met deze zin van bijbelse allure begint historicus Karel Van Isacker het hoofdstuk ‘Zin van de volksontvoogding’ in deel 1 van Mijn land in de kering 1830-1980.

Het belang van Kats kan nauwelijks overschat worden. Tijd voor een eerherstel.

Wat?

Het boek Kats! Of hoe in de vroege negentiende eeuw een Brusselse theatermaker aan de wieg van het socialisme stond zorgt voor dat eerherstel.

In 1930 verscheen van Julien Kuypers de geromantiseerde biografie Jacob Kats, Agitator, een boek dat op zijn beurt in de plooien van de tijd verdwenen is. Kats wordt altijd wel vermeld in historisch-wetenschappelijke studies over de arbeidersbeweging in België in de negentiende eeuw.

Kats! is geen historisch-wetenschappelijke studie maar een non-fictieboek, een literaire documentaire die de figuur en het werk van Jacob Kats tot leven wil wekken, die zijn tijd tekent en zijn werk beschrijft tegen de achtergrond van onze tijd.

Auteur Johan Wambacq brengt het relaas van Kats’ avontuurlijke en spannende leven en van de bewogen negentiende eeuw. Hij laat Kats zelf aan het woord in uitgebreide citaten uit diens teksten en toneelstukken. En hij brengt een gesprek op gang tussen auteurs en historici van toen en van vandaag. Daartussen mijmert Wambacq een eind weg over thema’s die ons vandaag nog beroeren, bijvoorbeeld het basisinkomen of de idee van een ‘wereldtaal’.

"Een boeiend, uitstekend gedocumenteerd portret van een fascinerende politieke en literaire pionier in woelige tijden.”
Philippe Van Parijs, filosoof UCLouvain & KU Leuven

 

“Het is een schande dat ik tot nu niet wist van Jacob Kats. Was ik gelovig, ik maakte hem tot patroonheilige van mijn ambacht. Een standbeeld op de Brusselse Papenvest misschien? In elk geval een naam om nooit meer te vergeten: Jacob Kats.”
Josse De Pauw, theatermaker en auteur

 

Auteur

Johan Wambacq is gepokt en gemazeld in het Brusselse theater. Hij werkte in de jaren 1970 en 1980 in de Beursschouwburg en zette er, als programmamaker en directeur, de ‘Vlaamse golf’ mee op de kaart. Van 1994 tot 2015 was hij hoofd communicatie bij het Kaaitheater. In 1982 richtte hij samen met Hugo De Greef het theatertijdschrift Etcetera op.

In 2009 publiceerde hij Het paleis op de heide, een monografie over architect Maxime Brunfaut en diens sanatorium van Tombeek, een icoon van het modernisme (en het socialisme!) in België (uitg. ASP, VAI & Amsab-ISG).

Hij was samensteller en redacteur van Beursschouwboek, over vijftig jaar Beursschouwburg (uitg. Lannoo, 2015) en van Tis of tisni. Over Jan Decorte (uitg. T-boeken en ASP, 2017).

Wambacq debuteerde als dichter in Het Liegend Konijn (2004). Hij publiceerde in 2015 de bundel Seks, mystiek & urbanisatie – ‘een dijk van een bundel’ (de Volkskrant) – en geeft sinds 2016 de maandelijkse ‘dichtbrief’ Coupletten uit. In 2020 richtte hij Fluxenberg op, ‘een DIY-uitgeverij voor poëzie en aanverwante fenomenen’. In datzelfde jaar publiceerde hij er de bundel Waar is mijn hoed? In 2021 zal Fluxenberg een tiental titels publiceren.

Kats! Of hoe in de vroege negentiende eeuw een Brusselse theatermaker aan de wieg van het socialisme stond verschijnt in september 2021 bij Mammoet (uitgeverij EPO, www.epo.be), in een co-editie met uitgeverij Fluxenberg.